MESLEK SEÇMEK ve EĞİTİM PLANLAMASI

Eğitim ve sınav süreci, öğrencilerin,  ailelerin,  vergisini ödeyen halkın, ve dolayısı ile  bütçeden ayırdığı payla  devletin yaptığı pahalı bir yatırım, bir süreç, bir yaşam ve toplum şekillendirme çabası. 

Doğru meslek seçmek ve kariyer planlaması yapmak, gerek kaynakların doğru kullanımı, gerekse insanların birey olarak mutlu olmaları açısından önemli.

Hiçbirimiz sadece üniversiteden aldığımız diplomayla bir meslek sahibi olmuş olmuyoruz. Üniversitelerde veya yüksekokullarda aldığımız temel bilgileri  meslek haline getirmek için deneyim kazanmamız ve çeşitli eğitimler almamız  gerekiyor.

Türkiye’de karşılaştığımız genellikle yanlış eğitim planlaması oluyor:
Örnek olarak,  bölümünü seçmiş bir öğrenciyi ele alalım: Biyoloji bölümü  mezunu bir öğrenci,  yabancı dilde eğitim yapan bir devlet okulunda, okuduğu bölümlerle ilgili çalışıp çalışmayacağına bakılmadan genetik lisans üstü öğrenimi görüyor. Bu öğrenci mezuniyet sonrasını düşünmeden, derslerinde başarılı oluyor ve mezun oluyor. Ama sonra ‘pantolon tasarımcısı’ olarak çalışıyor. Bakıldığı zaman özgürce eğitimini yapmış ve özgürce çalışma alanını seçmiş bir genç olarak görülebilir. Geçirdiği eğitim süreci, şu anda çalıştığı alana kaymasına, karşılaştırma yapabilmesi açısından destek vermiş olabilir. Ancak, AB ülkeleri veya ABD’de,  böyle bir eğitimi alacak genç, hele bir de devlet okulunda okuyorsa,  ilgi alanları, hedefleri, değerleri, kişilik yapısı  açısından irdeleniyor, yani bir planlama  ve onay süreci geçiriyor.
Ya da başka bir örnek:  Öğrenci son derece çalışkan ve başarılı. Yüksek puanlar alıp, bilgisayar mühendisliği veya tıp okuyor, bu alanda da çalışıyor,  ama mutsuz olabiliyor.

Şu anda Türkiye’de, yapılan değerlendirmelere göre,  üniversiteler  kontenjanlarını doldurabildikleri, öğrenci ve  veliler  ÖSS  puanlarını ziyan etmeyecek  bölümlere  girebilecekleri , liseler  ve dershaneler de kendilerinden mezun öğrencilerin üniversiteye kayıt yaptırabildikleri  oranda kendilerini başarılı ve verimli sayıyorlar.

Meslek seçmek;

• velilerin  çocuklarını ilgi alanı, beceri ve  kişilik gelişimi gibi kriterler esasında gözlemlemesi ile başlayan,
• ilköğretim ve lise döneminde rehber öğretmenlerin bu kriterleri öğrenci ile karşılıklı görüşmeler, envanterler ve testler uygulayarak destekleyeceği,
• üniversite döneminde uygun alanlarda eğitim gördükten  sonra ,  kişinin gelişimine göre farklı yönlere  kayabileceği,
• çalışmaya başladıktan sonra doğru planlamalarla, kendisine uygun bir yaşam tarzına  dönüştürebileceği bir süreçtir.  

Mesleki yönlendirmeyi  sadece dershanelerdeki veya liselerdeki rehber öğretmenlerle sınırlamak dar bir alana bakmak olur. Ama meslek seçerken bilinçlenmek ve farkında olmak, daha geniş bir zamana yaymak gerektiğini, üniversiteye girmiş olmanın meslek seçiminde bir son olmadığını hem ailelerin, hem de rehber öğretmenlerin öğrenciye anlatması gerekir.

Meslek seçimi konusunda lise öğrencileri, dershanelerde veya okullarında kendilerine uygulanan  envanterleri veya testleri önemsemiyorlar.  Kendilerinin ne istediğini fazlaca düşünmeye fırsat bulamadan veya farkında olmadan,  yapabileceklerinin en iyisi yapmak için çabalıyorlar.  Çünkü öğrencilerin asıl kaygısı sınavdaki başarıları. Zaten sistem de sınavı ön plana çıkardığı için koşullandıkları konu da doğal olarak sınav başarısı. Bunda da haklılar.

Doğru Meslek Seçmek konusunda aileler ve öğrenciler bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmeli, rehber öğretmenler eğitilmeli,  iş yaşamı içinden gelen deneyimli çalışanlardan, çeşitli meslek gruplarından  destek alınmalı, ortak çalışmalar yapılmalıdır.

Mesleki yönlendirmede, öğrencinin kendisine,  ailesine, okuluna  önemli görevler düşüyor.
Burada, eğitim planlamasına zemin oluşturmak üzere, öğrenciyi tanıma ve bilgilendirme çabası önemli. Meslek seçerken üzerinde durulması gereken başlıca konular şöyle sıralanabilir:

Öğrencinin;

• İlgi alanlarını
• Beceri ve başarılarını
• Değerlerini
• Kişilik ve tutumlarını
• En güçlü yönlerini anlamasına yardımcı olmaya çalışmak.

Öğrencilere;

• Meslekleri ve bu meslekle ilgili iş hayatını öğrenmelerine destek vermek.
• Okuyacağı veya okuduğu bölümle ilgili alternatif iş olanakları hakkında bilgi vermek

• Hangi bölümlerde, hangi derslerin okutulduğunu, ne gibi alanlara kayılabileceği bilgisini vermek,
• Üniversite tercih etmek  yerine, bölüm tercihi yapmaya öncelik vermek

• Meslek seçimini kısa bir zamana sıkıştırmanın doğru olmadığının,
• Meslek seçimi ile ilgili envanter veya test sonuçlarının tek başına bir şey ifade etmediğinin farkında olmak,
• Üniversitede bölümünü okurken çalışma alanları ile ilgili araştırma yapmak,
• Üniversitede okurken ilgi alanını sorgulamaya devam etmek

Artık liselerde ve dershanelerde de mesleki rehberliğin önemi anlaşılmıştır ve bu yönde geliştirme çalışmaları yapılmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı , İŞKUR, bazı üniversitelerin PDR bölümleri,   AB uyum yasaları çerçevesinde yaptığı araştırmalarla doğru meslek seçmek ve kariyer planlaması ile ilgili yeni programlar üzerinde çalışmaktadır.

Ancak bu çalışmalar duyurulmalı,  uygulanmalı, yaygınlaştırılmalı ve temel bir planlama çerçevesince hareket edilmelidir.

Bu linkten MEB’nın mesleki rehberlik ve kariyer planlaması ile ilgili çalışmalarına ulaşmak mümkün:
Bu konuda yapılan çalışmalar geleceğimizi şekillendirmek için çok önemli.

Dilek Köseoğlu
İnsan Kaynakları ve Kariyer Danışmanı