KARİYER GELİŞTİRMEDE DURUMSAL YAKLAŞIM

PROBLEM
Meslekler ve kariyer geliştirme süreçleri, teknolojik, ekonomik ve sosyolojik değişimler ve ihtiyaçlar doğrultusunda gelişmektedir, değişmektedir. Mesleklerdeki bu değişimlere cevap verebilmek için farklı disiplinler ortak çalışmalar yapmaktadır. Mesleğe yönelen gençlere ve çalışanlara, bu değişimlere uyum sağlayabilecek esnek eğitim planlaması ve kariyer geliştirme modelleri önerilmelidir.

SUNUMUN AMACI

Bu sunumun amacı, meslek ve kariyer geliştirmede, değişimlere uyum sağlayabilecek bir yaklaşım olarak düşünülen durumsal yaklaşım modelini irdelemek ve önermektir. Kariyer geliştirmede durumsallık, farklı dışsal değişkenlerin, içsel ihtiyaçlarımıza da cevap verecek şekilde harmanlanması anlamını taşıyabilir. Meslek seçecek gençler, meslek ve kariyerlerdeki değişimleri takip etmeli ve bu değişimleri de gözönüne alarak esnek ( adapte edilebilir, durumsal) eğitim planlamaları ve kariyer geliştirme modelleri ile ilerlemelilerdir.

YÖNTEM

Bu sunum, Kariyer Geliştirme Danışmanlığı uygulamalarındaki gözlemlere dayanılarak hazırlanmış bir önermedir. Durumsallık Yaklaşımı, farklı alanlardaki uygulamaları ile özetlenecek ve kariyer geliştirme sürecindeki uygulama önerisi, SDS Holland Envanter Raporu sonuç değerlendirmesi ile örneklendirilecektir.

BULGULAR VE YORUM

Bu güne kadar, meslek seçimi ve kariyer geliştirmeyi açıklamak için pek çok teori geliştirilmiş ve bu doğrultuda araştırmalar yapılmıştır. Zaman içinde teoriler ve araştırmalar güncelliğini ve geçerliliğini yitirse bile, gelişmeleri bilimsel açıdan tanımlada yol gösterici olurlar. Örneğin, kariyerlerin değişken doğasını açıklamakta Süper’in (1957) ve Levinson’un ( 1978, 1986, 1996) (1) “Doğrusal Gelişim Evreleri Teorisi ” ile Authur ve Rousseau’nun (1996) Kariyerde Sınırsızlık Kavramının ( the bounderyless career concept) karşılaştırılması ile bu değişkenliği kavramak kolaylaşır.

Gelenekselle Sınırsız Kariyer Kavramı Karşılaştırması

Kariyer geliştirmede, pek çok içsel ve dışsal değişken, gözönünde bulundurulmaktadır. Maryland Üniversitesi’nden Ryan D.Duffy ve William E.Sedlacek, 1995-2004 yılları arasında üniversiteye yeni giren öğrenciler üzerinde “içsel”, “dışsal”, “sosyal” ve “prestij” değerlerin meslek seçimlerine etkisini sorgulayan bir araştırma yapmışlar. Bu araştırmaya göre 2001 yılına kadar içsel değerler daha yükselen bir oranda giderken, 11 Eylül olayları ve ekonomik krizin yaşandığı 2001 yılında dışsal değerlerin en yüksek değere ulaştığı gözlenmektedir. (2)

Meslek ve kariyerlerdeki değişime uyum sağlamak için, eğitim sistemlerinde de düzenlemeler yapılmaktadır. Yurtdışındaki üniversitelerde bulunan “ Liberal Arts” bölümleri gibi Türkiye’de de bazı üniversitelerde “ İnsan ve Toplum Bilimleri” ya da “ Sanat ve Sosyal Bilimler” adı altında alt yapısı genele yönelik esnek yapılanmaya zemin hazırlayan bölümlerin açıldığı gözlenmektedir.

DURUMSALLIK
 “Durumsallık Yaklaşımı”, çeşitli uzmanlık alanlarında,  yapılan işin fonksiyonel olması, geçerli olması, hedefe ulaşması ve ortamla uyum sağlaması için uygulanan stratejik yaklaşımı ifade eder. Bu yaklaşım bir işin sadece bir yöntemle değil, çalışma alanının “gerçekliği” neyi gerektiriyorsa ona uygun bir adaptasyon önermektedir.
Psikolojideki en yalın tanımı ile durumsallık, insanların içsel motivasyonlardan çok dışşal motivasyonlardan,  yani durumsal faktörlerden  etkilenmesini  ifade eder.
Örneğin yabancı dil öğretiminde durumsallık yaklaşımı, kullanılan dilin neye hizmet edeceği düşüncesinden hareketle öğretilmesini benimser. Yapısal model yerine işlevsel modeli önerir. (3).
Yönetimde durumsal yaklaşım, farklı yönetim biçimlerinin, farklı kişilik yapısına sahip çalışanlarda motivasyon sağlayacak biçimde, birleştirilerek uygun stratejilerle uygulanmasını ifade eder.(4)
Sistem Tasarımında durumsal yaklaşım, duruma özel bir tasarım strateji yaratmak için, sadece tasarım stratejisini tanımlayan faktörleri değil, durumsal faktörleri de analiz edip, hepsinin uygun bir senkranizasyon biçimde  uygulanması anlamına gelir. (5)

Durumsallık yaklaşımı, çevresel etkilerin (dışsal parametrelerin)  insan tutum ve davranışlarına olan etkilerinin baskın hale geldiği durumlarda daha da önem kazanmaktadır.  Mesleklerin hızla değişmesi ve farklı eğitim formasyonu gerektirmesi,ya da yeni çağda birden çok meslek için çalışılabileceği gerçeği,  gençlerin mesleki eğitimlerini alırken, bu değişimlere hazırlıklı olarak yetiştirilmelerini önemli hale getirmektedir.
 Kariyer Geliştirmede Durumsal Yaklaşım, kişinin meslek seçme aşamasına gelene kadar edindiği teorik ve pratik birikimlerini, ülkenin ekonomik ve toplumsal yapısını, seçeceği  mesleğin (lerin)  ihtiyaçlarını, kendi beklentilerine cevap verecek biçimde adapte etme becerisini ifade etmektedir.  Yani, dışsal faktörlerin,  içsel faktörlere,  stratejik bir şekilde adaptasyonunu sağlamaktır.
Bu durumda kariyer geliştirme sürecinin başında  temel olan,  kişinin alacağı temel eğitimi ve seçeceği mesleği belirlemeye çalışırken,  seçeceği meslekte ve iş yaşamında kendisini motive edecek faktörlerin üzerine odaklanmasıdır.
Özellikle ilgi alanları ve becerileri çok yönlü olan ve pek çok alanda başarılı olması nedeni ile  hangi alanda ilerleyeceğini belirleyemeyen öğrenciler için altyapısı genele yayılabilecek çeşitlilikte bir temel eğitim modeli önerilebilir. 
DANIŞMANLIK SÜRECİ
ÖRNEK
Öğrenci Hakkında Bilgi:   Lise 2. Sınıfta; alan seçecek, yurt dışında okuma imkanı var, Türkçe, sosyal, fen, matematik derslerinin tümünde başarılı, girişimci özelliklere, sunum becerilerine sahip, sosyal ve sanatsal hobileri var, statünün gücüne inanıyor.
Danışmanlık süreci: Kişilik ve tutumları, beceri ve başarıları, ilgi alanları, kişisel iş yaşamı tercihleri, meslekler hakkındaki bilgisi, üniversitedeki bölümler ve okutulan dersler hakkındaki bilgisi gözden geçirilmiştir.
Düşündüğü meslekler; Mimar, Genetik Müh., Doktor ( kararsız)
SDS Holland Kodu: IAE ( Araştırmacı,Sanatçı,Girişimci)
SDS Kodu Meslekleri: Psikolog (Ölçüm Araçları Geliştirme),Kalite Kontrol Müdürü, Tıp Teknolojileri Araştırma Uzmanı , Yönetim Bilgi Sistemleri Direktörü ( MIS) ( Raporlama Sistemleri- End Müh.), Film Seti Tasarımcısı, Yazar, Aranjör (Müzik), Kukla Sanatçısı, Mim Sanatçısı, Orkestrasyon Uzmanı, Görsel Tasarımcısı, Senaryo Yazarı, Satış Danışmanı, İstatistik Uzmanı – Yönetici
Öneri:  Meslekler üzerinde tartışılmış ancak  adı belirtilmemiştir.(6)  Nihai meslek ve pozisyonlarla ilgili bilgi verilmiştir. İçinde aşağıdaki özellikleri barındıran mesleklerde  motivasyonunun yüksek olabileceği, bu mesleklere gidecek yolda da hangi eğitimleri alabileceği  ifade edilmiştir. Bu özelliklere sahip meslekleri, öğrenciliği ve staj yaptığı  süre zarfında  araştırması önerilmiştir..

• Entellektüel açılımı olan,,- Akademik kariyer olanağı olan,-Manüel üretimin daha az olduğu,-Diplomasi içeren,- Popüler olma olanağı sunan,- Ayrıntı gerektiren,- Analiz içeren ve raporlama gerektiren,- Zaman sınırlamaları olan,- Yaratıcılık gerektiren,- Interdisipliner yaklaşıma açık,- Birlikte ( yaratıcı) öğrenip, fikirler geliştirip, yalnız başına üretimi olabilen,- Gerektiği kadar fiziksel devinimi olan, ya da fiziksel  devinime vakit ayrılabilecek,- Rekabet içeren,- Sanatsal duyarlılığı olan, estetik yaklaşıma açık,- Kararların birlikte alınabildiği, uyumlu ekip çalışması içeren,- Teknolojik gelişime açık

Olası Eğitim Önerisi: ( IAE )

• Yönetim kademeleri, ( Endüstri Müh., İşletme Müh., İşletme) ( EIR)
• Diplomasi içeren meslekler  ( Uluslararası İlişkiler) ( AES)
• Sosyal içerikli Tıp ( Psikiyatri, Psikoloji) ( ISA)
• Sanat, spontanite, yaratıcılık, gerçekçi özellikler içeren ( Cerrahi) ( IRA)

( Ayrıca meslek ve hobi ayrımı üzerinde durulmuştur. Danışmanlık süreci tamamlanmamıştır. Üniversiteye girme aşamasında, ve sonrasında süreç devam edebilecektir)

Kaynakça:

1. Sherry E.Sullivan, Bowling Green State University, “The Changing Nature of Careers”, Jornal of Management, 1999, Vol 25, No.3, 457-484,.
2. Ryan D.Duffy, William E.Sedlacek, The University of Maryland, “What is Important to Students’ Long Term Career Choices,  Journal of Career Development,December 2007,  Volume 34, 149-163,
3. Philip C. Hauptman, University of Ottawa, Ontario, A Structural Approach vs. A Situational Approach to Foreign Language Teaching, Paper Presented at the TESOL Convention, March, 1971.
4. Robert R.Blake, Jane S. Mouton, The Managerial GridIII, Gulf Publishing Comp.,1987
5. Mark De Weger, University of Twente, Dept.of Computer Sciences, Henry M.Franken, A Situational Approach to Design Strategies, Software Quality Journal 6 (1997) 181-194
6. Dilek Köseoğlu, İnsan Kaynakları Planlamasında Okul-İşdünyası İşbirliği Odaklı Meslek Tanıtımının Önemi, 11.Rehberlik Sempozyumu, Mart 2009, Sunulmuş Bildiri,

Dilek Köseoğlu
İnsan Kaynakları ve Kariyer Danışmanı