İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASINDA “OKUL-İŞDÜNYASI İŞBİRLİĞİ ODAKLI”
MESLEK TANITIMININ ÖNEMİ
PROBLEM
İnsan Kaynakları Planlaması, yüksek oranda genç nüfusa sahip ülkemiz için önemli bir konudur.
Bir gencin, gerek özel, gerek profesyonel yaşamında ilgi alanları, kişilik özellikleri, beceri ve başarıları ile uyumlu olarak yönlenebilmesi, meslek seçimi sürecinin temelini oluşturmaktadır.
Çevremizde kendisini ve mesleğini yeterince tanımadan seçtiği için yaptığı işi sevmeyen, okumuş olduğu alanla ilgili çalışmak zorunda kalan pek çok profesyonel görmek mümkündür.
“ Tercih sıralamalarının başlarına, isteyerek ve bilinçli olarak yazdıkları programlara yerleşen bazı adaylar /…bir süre sonra programın beklentilerine uygun olmadığını fark etmekte ve hayal kırıklığına uğramaktadırlar. Bu da programlar ve meslekler hakkında edinilen bilgilerin bazen yüzeysel, belki de hatalı olabileceğini göstermektedir” ( Yıldız Kuzgun, 2000)
Öğrencinin mesleğin temel eğitimini alabilmesi ile ilgili olarak Türk Eğitim Sistemindeki önemli zorluk, alan seçimi sürecinde yaşadığı belirsizlik ve sınav sistemlerinin son yıllarda hemen her yıl değişmesidir.
Bunlara ek olarak, meslekler değişen teknoloji ve güncellemelerle birlikte gelişmekte, çeşitlenmekte ve değişiklik gösterebilmektedir.
Bu nedenle gençlere temel meslekleri tanıtmanın yanı sıra, mesleki gelişimleri ile ilgili ipuçları vermek ve aldıkları eğitimi kendi ilgi alanlarına uygun mesleklere dönüştürebilmeleri için nasıl bir yöntem izlemeleri gerektiği hakkında fikir sahibi olmalarına zemin hazırlamak önemlidir.
Gençlerin kendilerine uygun meslekleri seçebilmeleri için, ilgi alanları, kişilik özellikleri ve becerileri ile yapabilecekleri meslekler arasında bir ilişki olduğunun bilincine varmaları gerekir. Bu kapsamda, meslekler hakkında bilgi edinmeleri, bu mesleklere ulaşmak için nasıl bir eğitime ihtiyaçları olduğunu ve bu eğitimleri mesleki gelişim ve kariyer planlaması amaçlı nasıl kullanabileceklerini öğrenmeleri gerekir. Öğrencinin meslek seçimi ile ilgili temel prensipler hakkında bilgi sahibi olmasının yanı sıra, aldığı temel mesleki eğitimlerle ( üniversite ya da yüksek okul) kendine uygun bir mesleği nasıl geliştirebileceği hakkında sorgulama ve arama çabası içine girebilmesi önemlidir.
Meslek Seçiminde ve kariyer planlamasında, öğrencinin meslekle ilgili eğitimler alırken bile seçeceği meslekle ilgili değişiklikler yapılabileceğini bilmesi önemlidir. Gerek yaptığı stajlarda gerek iş hayatında çalışırken edindiği deneyimlerle farklı alanlara kayabileceğini bilmesi, daha geniş bir bakış açısı geliştirebilmesini sağlayacaktır.
Öğrencinin meslekleri, teknolojik gelişmelere bağlı olarak değişen yenilikleri de kapsayan “objektif” tanımlarla öğrenmesi ve meslekler hakkında nasıl araştırma yapacağını bilmesi kendisine destek verecektir.
Uygulanan meslek envanterleri sonucunda çıkan mesleklerin öğrencilere uygun meslekler olarak aktarılması, meslek seçimi sürecinde sınırlayıcı olabilmektedir. Öğrencinin aldığı temel eğitimin yanı sıra meslekler arası ilişkiler olduğunu bilmesi, seçimlerinde alternatifler geliştirebilmesini sağlayacak ve bağlantılı eğitimlere devam etme konusunda fikir verecektir.
Gerçekçi meslek seçiminde, mesleğe duyulan ihtiyaç ve mesleğin gelişimi ile ilgili istatistiki verilerdir de önemlidir . Ancak Türkiye’de bu veriler yeterince bulunmamaktadır.
SUNUMUN AMACI
- İş dünyasının profesyonel beklentilerine uygun, meslekleri öğrencilere objektif bir bakış açısı ile anlatacak bir sistemin oluşmasına katkı sağlamak.
- Okul Rehberlik Servisleri, Aileler ve İnsan Kaynakları Uzmanlarının yanı sıra, aynı mesleği farklı alanlarda yapmakta olan uzmanların birlikte çalışması ile, öğrencinin mesleki yönlenmesine destek verecek bir model önermek.
YÖNTEM
Bu çalışmasında, 2003 yılında Lise düzeyinde farklı okullarda 150 öğrenciye uygulanmış olan Dr.John Holland’un SDS ( Self Directed Search) envanter sonuçları, öğrencinin üniversitede halen okumakta olduğu bölümler de dikkate alınarak incelenmiştir.
Bu örneklerden yola çıkılarak, öğrencinin üniversitede okuduğu bölümde aldığı temel eğitimle gerçek ilgi alanına girebilecek mesleklere kayabilmesi için hangi mesleklerin tanıtılması gerektiği üzerinde durulacaktır.
Meslek tanıtımı önerisi yapılırken, önce kişiye özel yaklaşımda, sonra okullarda yapılan, endüstri mühendisliği, makine mühendisliği, inşaat mühendisliği, işletme, tıp alanlarındaki genel meslek tanıtımları esasında konu ele alınacaktır.
BULGULAR VE YORUM
Üniversitede okunan bölüm gerçek mesleğimizi belirlemez. Meslek, temel eğitimini aldıktan sonra, geliştireceğimiz uzmanlıkla ilgili aldığımız diğer eğitimler, uygulamalar ve deneyimlerin bütünüdür. Meslek Tanıtımı Önerisi üç başlık altında toplanmıştır:
- Öğrencinin Yönelebileceği Meslekler Esas Alınarak Yapılacak eslek Tanıtımı,
- Genel Meslek Tanıtımında İçerik ve Yöntem,
- Okullarda Meslek Tanıtım Günleri
Öğrencinin Yönelenebileği Meslekler Esas Alınarak Yapılacak Meslek Tanıtımı
Kişiye özel esasta öğrenciye hangi mesleğin tanıtılacağı aşağıdaki iki örnekte incelenmektedir.
ÖRNEK-1
SDS-RAISEC MODELİ ÖZDEĞERLENDİRME AÇIKLAYICI RAPORU
Holland Özet Kodu: I R C
( Öğrencinin Okuduğu Bölüm: University of South Hampton-Naval Architecture and Designing )
IRC: Teknik Ressam (Gemi)
RIC: İnşaat Mühendisi, Gemi Tasarım Mühendisi, Teknik Ressam (Mimari), Makine Mühendisi (Makina Parkı Planlama), Makine Mühendisi (Güneş Enerjisi Sistem Tasarım Uzmanı)
Bu durumda, öğrenci henüz okuyacağı okulu ve bölümü seçmeden önce, yukarıda yer alan envanterin ya da başka envanterlerin sonucunda, öğrencinin eğilim ve ilgilerine bakılıp rehberlik biriminin ve ailenin de gözlemlerini ve düşüncelerini aldıktan sonra, kendisine bilgi verilmesi gereken alanlar neler olabilir diye bakmak gerekir. Bu öğrenciye aşağıdaki mesleklerle ilgili bilgi verilebilir:
1-Teknik Ressamlık, 2- Gemi İnşaat ( Tasarım) Mühendisliği, 3- İnşaat Mühendisliği, 4- Makine Mühendisliği, 5- Mimarlık
ÖRNEK-2
SDS-RAISEC MODELİ ÖZDEĞERLENDİRME AÇIKLAYICI RAPORU
Holland Özet Kodu: ASE
(Öğrencinin Okuduğu Bölüm: Çanakkale 18 Mart Üni.-Eğitim Fak-Sınıf Öğretmenliği)
ASE : Drama Öğretmeni, Dans Öğretmeni, Halkla İlişkiler Temsilcisi
AES: Müşteri Temsilcisi (Reklam), Müzik Öğretmeni, Resim Öğretmeni
SAE: İlköğretim Öğretmeni, Kariyer Danışmanı, Lise Öğretmeni, Müzik Terapisti, Okul Öncesi Öğretmeni
SEA: Aile Sosyal Yardım Uzmanı, Psikolog
ESA: Halk Sağlığı Çalışanı, Satış Temsilcisi
ASE Holland Kodu, TM alanında çok farklı meslek alanlarını içine alabilecek kapsamda mesleki ilgi alanlarını ifade etmektedir. Öğrenci TM bölümü ile üniversitede pek çok alanda eğitim alabilecektir. Bu nedenle bu örneği, öğrencinin Sınıf Öğretmenliği bölümünde okuduğundan hareketle irdelemek pratik olacaktır. Öğrenciye ilgi alanı ve okuduğu bölümle hangi alanlarda gelişebileceği öngörüsü ve buna bağlı mesleklerle ilgili bilgilendirme yapılabilir. Böylece öğrenci sınıf öğretmenliği yapabileceği gibi farklı alanlara da kayabileceğini görebilecektir.
Bu öğrenciye aşağıdaki mesleklerle ilgili bilgi verilebilir:
1-Sınıf Öğretmenliği, 2- Müzik Öğretmeni, 3- Resim Öğretmeni, 4-Psikolog, 5- Dans Öğretmeni, 6-Özel Eğitim Uzmanlığı
( Yukarıdaki örnekte, ASE Holland Kodu, öğrencinin sanatsal yönünün ön planda olduğu varsayıldığında, bu öğrenci aldığı temel öğretmenlik formasyonunu sanatsal alanlarda da geliştirebilecektir.)
Genel Meslek Tanıtımında “İçerik ve Yöntem” Önerisi
Gencin meslek seçiminde önemli bir unsur olan meslek tanıtımının, öğrencilerle Meslek Tanıtım Günlerinde buluşturulan konunun uzmanlarının deneyim ve bakış açıları ile sınırlı kalmayıp, daha geniş ve objektif bir bakış açısı ile belli standartlar çerçevesince aktarılabilmesini sağlamak, meslek ve kariyer farkındalığı geliştirmek açısından önemlidir. Aşağıda belirtilen standartlarda yapılacak meslek tanıtımının yansıması olarak öğrenci daha bilinçli ve gerçekçi bir hedef belirleme çalışması yapabilir.
Meslek Tanıtımı İçerik Başlıkları Önerisi:
1-İşin doğası, 2- Gereken Kişilik Özellikleri ve Nitelikler, 3- Gerekli Eğitim,4- İstihdam Olanakları ve Alanları, 5-Kariyer Olanakları, 6-Kişisel ve Mesleki Gelişim Olanakları, 7- Ortak Çalışma Alanlı (Interdisipliner) ve Benzer Meslekler, 8-Meslekle ilgili İstatistikksel Veriler, 9- Çalışma ve Yerleşim Olanakları, 10-Yaşam Tarzı
Meslekle ilgili kariyer olanakları açıklanırken, ilgili mesleklerin olası kariyer alanlarına da değinilmelidir. Tüm meslekler, birkaç istisna dışında, farklı uzmanlık alanları ve çalışma biçimleri ile aşağıdaki Kariyer Alanlarında çalışabilirler. Bu konu hakkında bilgi sahibi olmak mesleklerin çalışma alanlarını görmek açısından öğrenciye daha geniş bir bakış açısı geliştirebilir.
Kariyer Alanları: 1- Pazarlamada Kariyer, 2- Tıpta Kariyer, 3- Hukukta Kariyer, 4- Eğitimde Kariyer, 5- Mühendislikte Kariyer, 6- İletişimde Kariyer, 7- Enformasyon Teknolojilerinde Kariyer, 8- Basında Kariyer, 9- Finansmanda Kariyer 9- Sosyal Sorumluluk Projelerinde Kariyer gibi.
Okullarda Meslek Tanıtım Günleri :
Okullarda çeşitli ve birbirinden farklı meslek tanıtım günleri uygulamaları yapılmaktadır. Bu kapsamda Meslek Tanıtımlarının, Genel Meslek Tanıtımı başlığında sunulan içerik formatında, ilişkilendirilebilecek disiplinlerin ve mesleklerin, benzerlikler, farklılıkları ve olası kariyer gelişimlerini görmek açısından birlikte sunulacağı bir panel düzenlenebilir. Bu panelde, Okulun Rehberlik Servisi ve Kariyer Danışmanı/İK uzmanı moderayonunda konunun uzmanlarından oluşan profesyoneller, önceden belirlenmiş içerik standartlarda sunum yapabilirler.
Gruplamalara örnek vermek açısından aşağıdaki örnek üzerinde durulabilinir. Bu gruplamalar ihtiyaca göre değiştirilebilir.
Örnek-1 / Endüstri Mühendisliği, İşletme Mühendisliği, Üretim Denetim ve Planlama Uzmanlığı, Sistem- Prosedür Geliştirme ve Raporlama Uzmanlığı, Yön Eylem İstatistik Uzmanlığı Alanları
Örnek-2 / Tıp, Dahiliye, Çocuk, Pataloji, Cerrahi, Psikiyatri, Ortopedi, KKB, Göz gibi Temel Tıp eğitiminden sonra farklı kişilik özellikleri ve ilgi alanları gerektiren uzmanlık Alanları
Örnek-3 / Psikoloji, ( Psikiyatri-farklılık açısından), Sosyal Psikoloji, Endüstri Psikolojisi, Ergen Psikoloji, Psikolojik Danışmanlık Rehberlik, Sosyoloji, Felsefe Uzmanlık Alanları
Örnek -4 / Finans, Ekonomi, Uluslararası İlişkiler, Bankacılık, Borsa, Aracı Kurumlar, Yönetim, Satış - Pazarlama Uzmanlık Alanları
Örnek 5 / Makine Mühendisi, Endüstriyel Tasarım Müh., İnşaat Mühendisi, Çevre Mühendisi, Elektrik, Elektronik Mühendisi, Mimari Uzmanlık Alanları
Örnek-6 / İletişim, Sinema TV, Görsel İletişim Tasarım, Grafik Tasarım, Masa Üstü Yayıncılık Uzmanlık Alanları
Örnek-7 / Bilişim ve Bilgi Teknolojileri, Bilgisayar Mühendisi, Sistem Analist, Bilgisayar Programcısı, Yön Eylem İstatistik, Matematik, Uzmanlık Alanları
Kaynakça:
AYTAÇ Serpil, Çalışma Yaşamında Kariyer, Epsilon Yayıncılık, 1997
BUTLER,Timothy, WALDROOP,James. Discovering Your Career in Business,Basic Books, 1996.
HOLLAND L.John, You and Your Career, PAR Inc. 1994
HOLLAND L.John, Özdeğerlendirme Envanteri (Türkçe) KADEME Ltd.Şti, 2003
İŞKUR, Resmi İnternet Sitesi http://www.iskur.gov.tr/Meslek/meslek.aspx
KUZGUN Yıldız, Üniversiteler Yükseköğretim Kurumları ve Meslekler Rehberi, ÖSYM Yayınları,Ankara 2000
STAIR B. Lila, Careers in Marketing, VGM
OCCUPATIONAL Outlook Handbook, Compiled by The US, Dept of Labor 2000, 2001
Edition,VGM, 2000
Dilek Köseoğlu
İnsan Kaynakları ve Kariyer Danışmanı
